İLİŞKİLERDE MAHŞERİN DÖRT ATLISI

İncil’de kıyametin habercisi olarak bahsedilen “Mahşerin Dört Atlısı” terimi, John Gottman
tarafından ilişkilerin “kıyametini” getiren dört zehirli davranışın metaforu olarak kullanılır.
Gottman, ilişkiyi sürdürmenin de bitirmenin de çatışmaların dinamiğiyle ilgili olduğundan
bahseder. Diğer bir deyişle, ilişkideki asıl sorun çatışmanın olup olmaması değil, bu çatışmanın doğru
yönetilip yönetilmediğidir. Bununla ilişkili olarak Gottman, bu dört zehirli tutuma karşı olarak ilişkiyi
iyileştirici dört panzehri de sunar bizlere.

• Eleştiri: İlişkilere bakıldığında en sık rastlanan davranıştır. Bireylerin ilişki içinde hoşnut olmadığı durumların olması çok doğaldır, bunların dile getirilmesi de. Ancak hoşnut olmadığı durumların dile getirilmesi noktasında eleştiri ve şikâyet birbiriyle karışmaktadır. Çünkü eleştiri, kişinin karakterini hedef alırken şikâyet bir davranışa odaklanır. Sürekli bir hata bulma ve yargılama alışkanlığı, karşımızdaki kişinin ilişkiden uzaklaşmasına, kendini bu ilişkiden kurtarma yolları aramasına sebep olabilir.

Panzehir: Hoşnut olmayan bir durumdan bahsetmek de bir şikâyet örneği olmalıdır, eleştiriye dönmemelidir. Dolayısıyla bu durumu ifade etmek için yumuşak bir başlangıç yapmayı deneyin. Bunu formüle etmek için kendinize şunları sorabilirsiniz: “Ne hissediyorum?” ve “Neye ihtiyacım var?”. Genelleme yapmamak ve cümlelerinizi ben diliyle kurmak ilişki için yapıcı olacaktır. Örneğin; “Ben konuşurken beni dinlememenden çok sıkıldım, çok bencilsin.” cümlesi bir eleştiriyken, “Beni dinlemediğin zaman kendimi önemsiz hissediyorum, buna biraz dikkat eder misin?” cümlesi yumuşak girişli bir şikâyet cümlesidir.

• Aşağılama: Dört atlı içinde en yıkıcı olanıdır. Burada karşımızdaki insanın kimliğine direkt bir saldırı söz konusudur. Aşağılamayla iletişim kurduğumuzda -ki buna alay etmek, küçümsemek, saygısızlık etmek ve hatta göz devirmek de dâhil- karşımızdaki insana karşı gerçekten acımasız oluruz. Karşımızdaki insanın özgüvenini yaralamak, onu ilerleyen yıllarda baş etmesi gereken diğer sorunlarla da baş başa bırakmak demek.

Panzehir: Aşağılamanın başlıca panzehri, ilişkide bir takdir ve saygı kültürü oluşturmaktır. Karşımızdaki kişiye saygı, sevgi ve şükran duymak, ilişkideki olumsuz duygular için adeta bir tampon görevi üstlenecektir. Olumlu bakış açısının pekiştirilmesi, aşağılama hissini ya da bunu ifade etme olasılığını düşürecektir. Kaçınılması gereken cümlelere örnek olarak; “Çok yavaşsın.”, “Ben sana söylemiştim bak gördün mü?”, “Bıktım senin saçmalıklarından.”.

• Savunmaya Geçme: Partnerlerden biri diğerini eleştirdiğinde, ya da söyleneni eleştiri olarak algıladığında, diğeri savunma pozisyonuna geçer ama bu savunma durumu aslında karşıdaki kişiyi suçlamanın bir yolu olduğu için de çatışma artarak devam eder. Diğer bir deyişle, “sorun bende değil sende” mesajı verir savunuculuk. Karşı tarafı anlamaktan uzaklaşılır.

Panzehir: Sağlıklı bir ilişkide bireyler, çatışma varlığında kendi davranışları için sorumluluk alırlar. Sorumluluk almak, karşımızdaki kişiyle kurduğumuz diyaloğu güçlendireceği gibi sorunu işbirliği halinde çözmenizi sağlayacaktır. Duygu paylaşımı artacak ve partnerlerin birbirlerini anlaması kolaylaşacaktır.

• Duvar örme: Bir tartışma sırasında partnerlerden birinin hayali bir duvar örerek partnerin kendisine ulaşmasını engelleyen, fiziksel ve ruhsal anlamda iletişimi kesen bir tutumdur. Bu tutumun zehirleyici kısmı karşı tarafa verdiği “Sen değersizsin.” mesajıdır. Küsmek ve suskun kalmak duvar örme davranışına dâhildir.

Panzehir: Bireyi duvar örmeye iten bazı fiziksel tepkiler vardır; çatışma sırasında artan kalp atış hızı, stres hormonlarının artması gibi. Bu durumlar söz konusu olduğunda çatışmayı rasyonel ve saygı çerçevesinde sürdürmek mümkün olmayacaktır, çünkü bunun için fizyolojik olarak tedirgin hissediyor olursunuz. Panzehrin ilk kısmı bu yüzden durdurmak, kendinizi yatıştırmaya fırsat vermektir. Ancak çatışmadan tek başınıza uzaklaşmaya çalışmanız ya da çatışmayı tek başınıza durdurmaya çalışmanız partneriniz tarafından daha büyük bir duvar örme davranışı olarak algılanabilir. Bu durumda mola ihtiyacınızı belirtmelisiniz, mesela bunun için ortak bir kelime seçebilirsiniz. Böylelikle çatışmayı yönetebilir, sorun hakkında konuşabilir hale gelirsiniz.

Bu davranışların ilişkideki hasarını değiştirmek için 1’e 5 oranını unutmamak gerekir; yani 1 negatif ifadeye karşılık 5 pozitif ifade gereklidir.

Bireyler, eğer bu özelliklerini değiştirebilirse tartışmalar yıkıcı olmak yerine yapıcı olabilir ve aslında ilişkiyi güçlendiren bir faktör halini alabilir. Ve unutmadan, bu dört panzehir yalnız romantik ilişkileriniz için değil.

Kaynak:

Gottman, J.& Siver, N.(1999).The Seven Principles for Making Marriage Work: A Practical Guide from the Country’s Foremost Relationship Expert.

Lisitsa, E. (2018, May 9). The Four Horsemen: The Antidotes. Retrieved from https://www.gottman.com/blog/the-four-horsemen-the-antidotes/

Illustration: pinterest

Psk. Ecem Yılmaz